Is de compensatie voor het leenstelsel wel sociaal?
In het coalitieakkoord is bekend gemaakt dat de basisbeurs terugkeert. Het is nog even wachten, want het wordt pas in het studiejaar 2023-2024 ingevoerd. Voor de zogeheten pechgeneratie wordt 1 miljard euro uitgetrokken door het nieuwe kabinet, dit zou op 1.000 euro extra compensatie uitkomen. Dit is echter volgens de pechgeneratie en talloze medestanders niet genoeg; het zou een druppel op een gloeiende plaat zijn volgens veel studenten. De compensatie zou namelijk veel lager zijn dan de gemiddelde studieschuld die momenteel op 15.000 euro neerkomt.
Sommige studenten pleiten zelfs dat de gehele studieschuld gecompenseerd dient te worden. Het zou niet eerlijk zijn dat de generaties hiervoor goedkoop hebben kunnen studeren en de pechgeneratie torenhoge schulden heeft. De gezamenlijke extra studieschuld sinds het leenstelsel zou naar schatting uitkomen op 12 miljard euro. Dit lijkt een groot bedrag, maar de gemiddelde extra studieschuld komt neer op slechts 2.800 euro. Stel nou dat een nieuwe compensatie opgesteld zou worden die een middenweg vindt tussen volledig compenseren en de huidige compensatie? Dus in plaats van gehele vergoedingen en een magere 1.000 euro zou je bij wijze van 5.000 vergoed krijgen, met ongeveer 800.000 studenten zou dit scenario al snel 4 miljard euro aan extra uitgaven veroorzaken voor de staat. Bij volledige compensatie zouden de uitgaven voor de staat aanzienlijk hoger zijn.
De vraag is dan of het verstandig is om een degelijke compensatie te geven in een tijd waarin er al zoveel falende sectoren zijn die extra uitgaven goed kunnen gebruiken. Heeft de pechgeneratie dit geld het hardst nodig? De stemmen in deze discussie komen voornamelijk vanuit de voorstanders maar de tegenargumenten worden amper belicht. De tegenargumenten komen voornamelijk vanuit rechtse hoeken, maar zijn er ook een linkse tegenargumenten. Zo vergeet men het hoofdargument voor de invoering van het leenstelsel: de bakker betaalt voor de opleiding van de advocaat. Hoogopgeleiden behoren tot de top van onze maatschappij, zijn het minst geraakt door economisch zwaardere tijden en hebben de laagste werkloosheidscijfers. Een compensatie kan gezien worden als een subsidie voor de rijkste groep in de samenleving.
Uiteraard is dit een gemiddelde en heeft niet iedere student een rooskleurige toekomst. Voor studenten die later niet veel gaan verdienen is er echter al een indirecte compensatie. Als je niet boven de inkomensgrens komt, betaal je namelijk de schuld niet. Voor studenten die vanuit een lagere inkomensgroep komen, is er een aanvullende beurs zodat die gelijkere kansen hebben. Ook wanneer de student niet uit een lage inkomensgroep komt, maar geen steun krijgt van de ouders door persoonlijke omstandigheden kan hier aanspraak op worden gemaakt. De groep die dus enkel kan lenen en later deze schuld moet terugbetalen behoort tot de rijkste groep van Nederland.
Dit is ook ervan uitgaande dat de extra schulden die zijn opgebouwd ook daadwerkelijk door het leenstelsel komen. Zoals eerder aangegeven is de gemiddelde extra studieschuld maar €2.800, de huidige compensatie ligt niet veel daarvan af. Dat de totale schuld hoger is, komt daarnaast ook omdat het absolute aantal studenten nu hoger is en de stijgende huurprijzen zouden ook een rol spelen in de gemiddelde extra studieschuld. Als de daadwerkelijke extra schulden genuanceerder zijn en de groep die uiteindelijk ook de grootste schuld betaalt behoort tot de topverdieners van Nederland, dan zou een hogere compensatie regressief zijn.
Desondanks zijn er wel nog argumenten waarom een compensatie nodig is. Zo zijn de voordelen die het leenstelsel de studenten zou bieden zijn niet allemaal gerealiseerd, zo zijn de kwaliteitsverbeteringen niet geheel waargenomen. Er kan daarom gesteld worden dan de studenten niet waar hebben gekregen voor hun geld. Dit soort argumenten hebben echter weinig te maken met het veelgebruikte beeld van de “arme student” die de compensatie broodnodig heeft. De geldpot is niet oneindig en er zijn veel groepen in Nederland die het er slechter aan toe hebben dan de pechgeneratie. Er zijn redenen om de compensatie alsnog te geven, maar wat nuance rondom de noodzaak van de compensatie en het arme beeld van de student is nodig in de discussie.